Componist Kurt Schwertsik: "Niemand weet wie ik ben"

APA: Na de dood van Friedrich Cerha werd u de nestor van de Oostenrijkse componisten. Is dat een term waar u zich persoonlijk mee associeert?

Kurt Schwertsik: Ik heb niet het gevoel dat iemand daarin geïnteresseerd zou zijn. (lacht) Cerha blijft de nestor.

APA: Wat vind je van populariteit in het algemeen? Is populariteit ooit relevant voor je geweest?

Schwertsik: Ik denk daar constant aan. Net als alle componisten heb ik het gevoel dat ik te weinig gespeeld word. (lacht) Aan de andere kant heb ik me altijd graag mooi aangekleed, en lange tijd zeiden veel mensen: "Daar gaat Hundertwasser", als ik in de stad rondliep. Dat vond ik leuk, want ik dacht: zo leer je de onaangename kanten van beroemd zijn kennen, samen met de onaangename kanten van niet beroemd zijn. Maar, om Oscar Wilde te citeren: "Het enige wat erger is dan beroemd zijn, is niet beroemd zijn." (lacht) Maar uiteindelijk weet niemand wie ik ben. En de weinigen die dat wel weten, kan het helemaal niets schelen.

APA: Je wending naar tonaliteit was destijds het beslissende moment in je carrière. Heb je nu, na zo lang als buitenstaander te zijn behandeld, het gevoel dat je het conflict hebt gewonnen?

Schwertsik: Het was voor mij nooit belangrijk om in de oppositie te staan. Karlheinz Stockhausen was altijd erg competitief – dat was me altijd vreemd. De vraag of ik origineel was, heeft me nooit beziggehouden. Ik wilde altijd gewoon leren componeren. Ik heb tijdens mijn tijd in Keulen uitgebreid met Stockhausen gesproken. Ik besefte hoe ongegrond bepaalde uitspraken waren. Ik was toen al een aantal jaren orkestmusicus. Toen, tijdens een verblijf in Rome, schreef ik veel gedachten op en besefte: elektronische muziek past niet bij me. Je moet je er te veel op voorbereiden. En ik had ook het gevoel dat ik er niet getalenteerd in was.

APA: Hoe zou u in het algemeen uw relatie met Stockhausen, de toenmalige vader van de nieuwe muziek, omschrijven?

Schwertsik: Wij orkestmusici hebben een heel scherp gevoel voor humor. En Stockhausen verstond helemaal geen Weens dialect. Hij vond wat ik zei gewoon vreemd. Het duurde minstens een half jaar voordat hij me uitlachte. Maar daarna kon ik zeggen wat ik wilde. En ik heb veel van hem geleerd. Ik heb ooit met Stockhausen door Rome gewandeld en hem alles verteld waar ik op dat moment over moderne muziek over nadacht. Hij luisterde lang naar me en zei op een gegeven moment: "Beste Schwertsik, het is moeilijk om met liefde naar je te luisteren." Dat weet ik nu weer! Ik ben gestopt met klagen. Stockhausen heeft een nieuwe wereld voor zichzelf gecreëerd. Die ambitie heb ik nooit gehad.

APA: De wending naar tonaliteit was dus meer een proces dan een ontwaking?

Schwertsik: Ik luisterde destijds na lange tijd weer eens naar Mozart in Londen en dacht bij mezelf: "Waarom doet moderne muziek het zonder deze klanken?" Soms overkomt het je gewoon. Ik wilde het in de serie verwerken en op een gegeven moment besefte ik: ik wil gewoon normale muziek schrijven. Ik moest de tonale schrijfstijl opnieuw leren, op mijn eigen, persoonlijke manier.

APA: Hoe voelt het als je oude stukken van je muziek opnieuw beluistert?

Schwertsik: Ik kan de meeste dingen accepteren zoals ze zijn. Er zijn werken waarvan ik weet dat ze gebreken hebben. Maar ik kan er niet meer tussenkomen. Het eerste wat je leert, is wat anderen fout doen. Erkennen wat er mis is met je eigen werk is de volgende moeilijke stap. En het moeilijkste is zien hoe je het kunt oplossen. Of erkennen dat je misschien gewoon je eigen grenzen hebt bereikt.

APA: Tegenwoordig hanteert u een pre-romantische benadering van muziek, waarin lichtheid een plaats heeft...

Schwertsik: Een lichte benadering is eigenlijk een kenmerk van grote kunst. Bach had ook zo'n benadering. Ik geloof dat lichtheid het belangrijkste is – in de perceptie van de werkelijkheid. De werkelijkheid waar we het over hebben is voor iedereen anders. We zijn het gewoon eens over bepaalde kernpunten. Het gevaar is dat we de omstandigheden als moeilijk beschouwen – zelfs als ze moeilijk zijn. Ik heb altijd een hekel gehad aan de waanzinnige ernst van de zaak. We moeten gewoon in staat zijn om boven de gruwelijke situatie waarin we leven uit te stijgen.

APA: Tegelijkertijd moet ik zeggen dat u indrukwekkend fit lijkt...

Schwertsik: Op het eerste gezicht gaat het goed met mij.

APA: Maakt u zich zorgen over eindigheid?

Schwertsik: Altijd. En oneindig.

APA: Bent u bezig met het plannen van uw eigen begrafenis? Schrijft u uw eigen requiem?

Schwertsik: Mijn eigen begrafenis? Dat interesseert me helemaal niets meer! Het interesseert me niet meer zoveel.

APA: Je zou de mogelijkheid hebben om iets tegen de nabestaanden te zeggen of hen iets anders te geven...

Schwertsik: Wat je te zeggen hebt, moet je zeggen terwijl je nog leeft. Als ik als een geest zou toekijken, zou ik waarschijnlijk bij mezelf denken: Ze hadden iets van mij kunnen naspelen! (lacht) Maar ik denk bij mezelf: het is net als emigreren. Als je naar Canada verhuist, probeer je daar dingen op te bouwen – en wat hier gebeurt interesseert je niet meer zo. Ik hoop dat het net zo gaat als de begrafenis van een collega: er werden anekdotes over hem verteld, en iedereen lachte de hele tijd. Geweldig!

APA: Geloof jij in reïncarnatie?

Schwertsik: Dat zou kunnen. Ik heb me altijd voorgesteld dat de kwalijke gevolgen en de complexiteit van dit mechanisme (wijst naar zijn brein, red.) niet in één leven konden worden opgebouwd. Dankzij Freud geven we altijd onze moeders en vaders de schuld. Maar dat gaat niet echt op. En hoe is Mozart erin geslaagd om alles in die snelheid te schrijven? Misschien had hij het van tevoren geleerd als een onbeduidende componist, en toen is het allemaal gelukt. Dit zijn slechts mijn ideeën.

APA: Hoe ga je jouw mijlpaalverjaardag vieren?

Schwertsik: Ik kijk er al een jaar naar uit om 90 te worden. Het kan niet absurder! Toen ik 80 werd, gaf mijn vrouw een waanzinnig feest. Ik probeerde haar ervan af te brengen, maar ze organiseerde er nog een. Ze is er stiekem mee bezig, maar ik heb haar gevraagd er niet te groots van te maken.

(Het interview werd afgenomen door Martin Fichter-Wöß/APA)